Op 22 december a.s. houdt Dirk-Jan Koch zijn inaugurale rede als bijzonder hoogleraar buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking aan de Radboud Universiteit. Hij is speciaal gezant natuurlijke hulpbronnen bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Van zijn hand verscheen op 15 december in de Volkskrant een artikel onder de titel ‘Heb meer oog voor onbedoelde effecten’. Onbedoelde effecten pakken positief of negatief uit.
Positief: Studente Irene van de Katholieke Universiteit van Kinshasha (Congo) gaf als antwoord op de vraag ‘Heeft al die ontwikkelingshulp aan je land nu geholpen, of juist gehinderd?’: “Ik denk dat het geholpen heeft. Mijn neef werkt voor een internationale niet-gouvernementele organisatie en verdient daarmee een goed salaris. Zo heeft hij mijn opleiding kunnen betalen, en nu heb ik al een trainee-plek bij een internationale bank. Dus ontwikkelingshulp werkt wel degelijk”. En wel op een manier die de hulporganisaties vooraf niet hadden kunnen voorspellen.
Negatief: Microkrediet aan vrouwelijke ondernemers kan leiden tot toename van huiselijk geweld, omdat de traditionele rolpatronen in het huis overhoop worden gehaald. Maar is daarmee microkrediet verdacht en moet het niet worden verleend? Welnee, stelt Koch.
Transparant
Koch pleit er voor om bij de internationale samenwerking vooral transparant te zijn om daarmee de onbedoelde effecten van het internationale hulp beter in kaart te kunnen brengen. Maar dan wel op wetenschappelijk verantwoorde wijze, om daarmee de mogelijke bijwerkingen expliciet te maken. Transparantie en openheid zijn essentieel voor het verkrijgen en het behouden van draagvlak. Het maakt bovendien inzichtelijk hoe ingewikkeld internationale samenwerking is. Dat hangt samen met de veelheid aan belangen, verwachtingen en doelgroepen. Daardoor worden bedoelde effecten gerealiseerd of gedeeltelijk gerealiseerd of soms in het geheel niet. Dat is de realiteit.
Labyrinth
Het is nu eenmaal onmogelijk alles van te voren goed in te schatten. Daarvoor zijn er te veel variabelen en onzekerheden. Ook dat wordt duidelijk wanneer alles op tafel komt en daarmee uit te leggen is. Ook al wil je natuurlijk dat alles slaagt en positieve resultaten oplevert, de realiteit is nu eenmaal anders. Bovendien, als alles op tafel komt kan er ook lering getrokken worden en daarmee de inzet worden verbeterd. Dat is zowel van belang voor de donoren als voor de ontvangers. Dat is het bedoelde effect van transparantie en wordt het makkelijker een weg te vinden in dit labyrint.
Peter Lindhoud
